نظریه­ ی کنش گفتار، از مباحث مهم کاربرد‌شناسی در زبان‌شناسی، بر این پایه مبتنی است که انسان از زبان تنها برای توصیف خویش و پدیده‌ها بهره نمی­ گیرد، بلکه با تولید پاره گفتارها، اعمالی نیز انجام می‌دهد؛ این اعمال را کنش گفتاری می‌نامند.

در این جستار پس از معرفی نظریه­ ی کنش‌گفتار و پیشینه­ ی استفاده از آن در تحلیل آثار فارسی، به بررسی واژه‌ی «خُنُک» در شاهنامه به عنوان یک نوع کنش گفتاری عاطفی و ترغیبی پرداخته‌ایم. ابتدا تمام موارد کاربرد «خنک»، استخراج و طبقه بندی و سپس با روشی توصیفی- تحلیلی، بر اساس کنش منظوری موجود در فضای ابیات، به بررسی کنش‌گفتار‌های این واژه پرداخته شده است.

برآیند تحقیق آن است که کاربردهای واژه‌ی «خُنُک»، در دو گروه کنش­ های گفتاری عاطفی و ترغیبی جای می­ گیرد. البته مرز میان کارکردها آنچنان باریک است که با کمی تغییر در زاویه ­ی نگاه، امکان تاویلی متفاوت و بردن هر مورد در ذیل کارکردی دیگر میسر است.