چکیده: یکی از نظریه­های کلّی در مورد قهرمانان این است که در گذر زمان دچار تحوّل می­شوند و با معیارهای انسان­هایی که در شرایط تاریخی و جغرافیایی با شرایط فکری گوناگون می­زیند، شکل خاص خود را به دست می­آورند. از محورهای فکری آریایی­های هند و ایرانی، گرایش به رویدادهای طبیعی بوده­است که مهرپرستی به عنوان یک پدیده در ذهن این اقوام در دوره­های گوناگون کارکردهای خاصی به خود گرفته است. حال این پرسش مطرح است که مهر در اسطوره­ها با گذر زمان دچار چه تحوّلی می­شود و با پدیدآمدن حماسه، مهر چه شکل و شمایلی به خود گرفته است؟ نگارنده سعی کرده است با توجّه به الگوهای اسطوره­ای و حماسی جواب درخوری به این پرسش دهد. بر این مبنا ابتدا چگونگی هستی یافتن مهر در اسطوره های هند و ایران بررسی شده  و کم کم تحوّل او در اسطوره های ایرانی و مرزهای خارج از ایران باز نموده می شود  ­و سپس، چگونگی تبدیل این ایزد به چهرۀ حماسی جمشید با  ارائۀ دلایل مختلف مورد تحلیل قرار گرفته است.نتیجۀ پژوهش حاضر این است که مهرپرستی با فتوحات ایرانیان پا به غرب می‌گذارد و پس از پذیرفتن بعضی کارکردهای خدایان خورشیدی،  با چهرۀ جدیدی به شکل انسان در اساطیر ایرانی به روند تکاملی خود ادامه می­دهد.  میترا در حماسۀ ملّی ایران، با توجّه به شکل قبلی خود و  تحوّلی که در پدیده­ها به وجود آمده، در شکل جدیدتر با چند پدیده ترکیب شده، در جلوۀ جدیدِ الگوی قهرمانی، در چهرۀ شخصیّتی به نام جمشید پدیدار می­گردد. در این مقاله به شیوۀ تحلیل محتوا مبنای تکوین و تحوّل مهر در اسطوره و حماسه بررسی خواهد شد.